Tetuladhan Serat Angling Darma Ambya Madura

Dineng nagara Malowopati, langkong raddja sarta kerta gemma, nagara nga­da’in tase’, ban mongkorragin goenong, ngapet songaj ngorebin pergin, tana landoe ta’ djama’, tatanemman tolos, reng kene’ toro’ pernatan, berkattepon rato bitjaksana adil, rangrang oreng doerdjana.

Makaten pethikan Serat Angling Dar­ma Ambya Madura pupuh I Artate. Ang­gitanipun Raden Sosrodanoekoesoemo. Wedalan Pangecapan G Koff  and Co Su­rabaya taun 194l. Sampun kacathet won­ten bukunipun Henri Chamber Loir sarta Oman Faturrahman asesirah Khaza­nah Naskah: Panduan koleksi naskah-naskah Indonesia sedunia wedalan Ecole Francais d’Extreme Orient sarta Yayasan Obor Jakarta taun 1999. Dene suraosipun tetembungan ing nginggil kirang langkung makaten

Nagari Malowopati punika langkung ageng sarta subur, nagarinipun ngajenga­ken seganten, ngungkuraken gunung, kaapit le­pen ingkang ngelebi pasabinan sarta pategilan ingkang subur, tulus sadaya te­taneman, lampahipun mawi pranatan sarta dipun asta ratu ingkang adil wicak­sana, awis sanget wonten tiyang tumindak durjana.

Wonten ing pupuh I Raden Sosroda­noe­koe­soemo ugi nedahaken bilih ang­genipun nganggit Serat Angling Darma Ambya Madura punika nedhak saking cariyos Jawi Kina. Namung kemawon bo­ten dipun sebataken nedhak Serat ingkang pundi sarta anggitanipun sinten.

Panganggitipun adhapur sekar maca­pat. Naminipun sekar sami kemawon kali­han sekar Jawi kina. Ingkang benten basa ingkang dipun ginakaken. Kados ta Artatesami kalihan Dhandhanggula, Senom-Si­nom, Kasmaran-Asmarandana, Kenante-Kinanti, Pangkor-Pangkur, Pocong-pucung, Mejil-Mijil.

Pambaginipun Serat boten mawi istilah pupuh ananging mawi istilah bageyan. Saben bageyan dumados saking sawata­wis sekar. Upaminipun Bageyan I bubuka­ning Serat mawi pupuh Artate, lajeng kasambet Senom, Mejil sarta Kasmaran. Bageyan II Kenante, Pangkor, Mejil, Durma sarta Senom. Bageyan III Mas Kumam­bang, Artate, Kasmaran, Artate, Pangkor, Kenante sarta Artate. Bageyan IV Kenante, Mejil, Kenante, Senom, Artate, Kenante, Mejil sarta Durma.

Ingkang nenarik wonten ing Serat punika mawi methik sawatawis tembung Jawi kangge ningkataken bobot sarta daya kekuwataning sastra. Panyeratipun won­ten ingkang pleg sami, upaminipun tem­bung nganggit, punjul sarta sentana. Won­ten ingkang dipun wewahi supados laras kalihan guru lagu sarta guru wilangan. Upa­manipun tembung kayungyun dipun gantosngajoenjoen, sak solahe dipun gan­tos sasolana, wusana dipun gantos basa­nana.

Lajeng kangge nedahaken warninipun sekar ingkang dipun angge mawi sasmita gen­dhing.Inggih wujud tetembungan ing­kang kangge pratandha sekar ingkang dipun ginakaken. Saged mawi tembung lugu kadosta tembung sandika sang roba mano, enggi sang balibis pote, tole kabit bang-tembangan, arareppen tembang me­jil.Sampun cetha bilih sekar salejengi­pun ingkang dipun angge inggih sekar Mijil.

Ananging wonten ingkang mawiakro­nim, upaminipun tembunggaja duli ca­bissagin, sang raja pon nete en jarwanipun titiyan gajah sampun saumdya, sang prabu lajeng bidhal. Tembung bidhal punika wosipun sami kalihan tembung medal utawi mijil. Kangge pratandha namining sekar candhakipun.

Sarta mawi tetembungan ingkang ungel­ipun sairib. Upaminipun tembung pote minangka sesandining tembung Ar­tate. Jangkepipun Lok-ologan kaja da’ ké demmang duli, du paman paneka’, kula ollé blibis pote, bagus tor téra’cajana. Wosi­pun anggenipun ngaturi Demang kanthi sora, paman, kula pikantuk peksi meliwis pethak, bagus tur malih mawa cahya wulunipun.

Wonten ing ngriki Raden Sosroda­noe­koe­soemo anggenipun maringi irah-irahaning Serat mawi tembungambya uta­wi ambyah ingkang jarwanipun mratah. Wosipun pangganggitipun serat punika supados saged mratah dipun sumerepi kalihan tiyang Madura sadaya. Sepuh anem sami tulus. Kacihna wonten tetem­bungankengeng badi baca’an da’ saban­nya’epon bangsa Madura sadaja, towa ngoda me’ oneng semmona toles.

 Sarta menangka’an toladan utawi minangka tetuladhan. Awit ngandhut sa­watawis pengaji luhur ingkang dunungipun meh sami kalihan piwulang Niti. Inggih kawicaksanan minangka gegebenganing ratu salebetipun ngasta pusaraning praja. Kacihna wonten sawatawis bageyaning cariyos. Kadosta

Sepisan mituhu. Ingkang winastan mituhu punika wajib menggahing tiyang gesang. Punapa malih menggahing murid punika wajib mituhu dhateng wulang wurukipun guru pandhita. Kados ingkang kasebat wonten ing Bageyan I mawi te­tembunganban potrana guru, enggi sang maha pendita, Mani’sutro mela kaemanen, eanggep panjimadan. Tegesipun kula panjenengan kedah mituhu sarta ngurmati dhateng guru sang maha pandhita, awit sadaya pangandikanipun saged dipun anggep minangka jejimat.

Kados ingkang dipun tindakaken Ang­lingdarma. Sanajan jejeripun ratu tetep nggadhahi wajib mituhu dhateng guru sang maha pandhita. Awit manawi mboten mituhu guru punika nama duraka, mesthi badhe nemahi bebendhu. Kados kasebat ing tetembungan Bageyan II, ungelipun reng nerrak larangna guru, maste daraka epanggi.

Kaping kalih tansah eling ing Gusti Ingkang Mahasuci. Ingkang dipun wastani eling punika panindakipun mboten namung manawi nembe nemahi kasisahan ana­nging prayogi katindakaken saben dinten. Kadosdene ingkang dipun lampahi Ang­lingdarma. Bab punika kasebat wonten ing Bageyan I ungelipun nalekana ngoladin, solana mano’ se bannya’, semmona ta’ bida oreng, emot da’ Maha Socce. Ingkang dipun wastani eling punika panindakipun mboten manawi nalika nemahi sangga­rung­gi ananging prayogi katindakaken saben dinten.

Kaping tiga rumaket ing raos pase­duluran. Menggahing gesang bebrayan ing Madura wonten unen-unen kenca polatan, kanca taretan. Wosipun kanca ingkang polatanipun sae punika nglangkungi se­dherek piyambak. Bab punika nedahaken bilih raos paseduluran kalihan tiyang sanes punika rumaketipun saged nglangkungi raos paseduluran kalihan sedherek pi­yambak. Awit tansah jaga jinagan. Ka­dosdene ingkang katindakaken Naga Partala, tansah anjagi Anglingdarma. Ing serat kasebataken mawi tetembungan Naga Pertala se esambadin, ganeko pan kenal lebat becce, ban bula ajanji, lebbi tretan onggu.

Kaping sekawan tuhu setya ing jangji. Menggahipun tiyang gesang tuhu setya ing jangji punika wajib. Punapa malih meng­gahing Anglingdarma manawi boten tuhu setya ing jangji badhe sangsara gesangi­pun. Kados ingkang kasebataken wonten bageyan III ungelipun nangeng sengko’ poma-poma ja’ padaddi rato gun dinna’, karan sengko’ reya laggi’ epaste nyandang sangsara.

Saged ugi kapidana dening para Dewa. Awit jejering ratu punika boten sanes mi­nangka silih swantenipun Gusti Ingkang Maha Suci. Kados ingkang kasebataken wonten Bageyan II monggu rato cedra oca’ dibi’, kenneng okom laban diba lebbi, seda la epaste dapa’ claka’epon.

Mila punika kedah wantun ngakeni ka­lepatan sarta nyuwun gunging sih wilasa dhumateng Gusti ingkang Maha Suci kanti cara mertobat. Ing Serat kasebataken ma­wi tetembungan pan sengko’ dibi’ ta’ enda’ da’ totor bagus, sang raja Angling Darma lebat ngennes dalem ate, pan atobat sang rato da’ ka dibana.

Kaping gangsal santosa ing tekad. Sanajan jejering ratu punika prasasat kanggenan saliring daya kasekten ananging salebetipun nindakaken waradharmaning ratu prayogi santosa ing tekad, awit kathah godha rancana saking setan sarta iblis ingkang saged dados pepalanging lampah.

Kados ingkang dipun ngendikaken Anglingdarma dhateng Patih Batik Madrim makaten ungelipun gun jalan pan raja coba, lamon kodu maksa ngereng, kodu kellar merrangenna gudana syetan ban bellis.***

http://www.panjebarsemangat.co.id/watak